Zakres rozszerzony

Poziom wymagań

Nr lekcji

Temat Lekcji

konieczny

podstawowy

rozszerzający

dopełniający

wykraczający

I.         OBRAZ ZIEMI

1.

Lekcja organizacyjna

2.

Geografia jako nauka

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: geografia, środowisko geograficzne, epigeosfera

·   wymienia cele badań geograficznych

·   wymienia źródła informacji geograficznej

Uczeń poprawnie:

·   określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi

·   klasyfikuje nauki geograficzne

·   wymienia sfery Ziemi oraz określa ich wzajemne oddziaływanie

·   wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej

Uczeń poprawnie:

·   wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych

·   odróżnia przedmiot badań geografii fizycznej i społeczno-
-ekonomicznej oraz ogólnej i regionalnej

·   podaje przykłady związków geografii z innymi naukami

·   wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej

Uczeń poprawnie:

·   podaje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej

·   ocenia wiarygodność i przydatność źródeł wiedzy geograficznej

Uczeń poprawnie:

·   omawia rolę systemu informacji geograficznej (GIS) w gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych

3.

Kształt i rozmiary Ziemi

·    przedstawia poglądy na kształt Ziemi w starożytnej Grecji i Babilonii

·   podaje ważniejsze wymiary Ziemi

·   posługuje się definicjami szerokości geograficznej i długości geograficznej

·   wymienia dowody na kulistość Ziemi

·   wyjaśnia znaczenie terminu elipsoida obrotowa

·   wyjaśnia różnicę między długością promienia równikowego a długością promienia biegunowego

·   odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów

·   opisuje dawne i współczesne metody pomiarowe stosowane do określania wymiarów Ziemi

·   odróżnia elipsoidę od geoidy

·   oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową obiektów w stopniach i kilometrach

·   oblicza obwód Ziemi metodą Eratostenesa

·   wymienia przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych praktyce

·    wyjaśnia i opisuje metody pomiarów geodezyjnych

4.

Mapa jako obraz Ziemi

·  wyjaśnia znaczenie terminów: kartografia, mapa, skala mapy

·   wymienia rodzaje skal

·   podaje różnice między mapą a planem

·   wymienia funkcje mapy

·   klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria

·   przelicza skalę liczbową na mianowaną

·   oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy

·   wyjaśnia zasady generalizacji mapy

·   rozpoznaje poszczególne rodzaje map

·   porównuje i szereguje różne rodzaje skal

·   oblicza skalę mapy, znając wymiary obiektów geograficznych na mapie i w rzeczywistości

·  posługuje się skalą polową do obliczania powierzchni

·   wymienia przykłady zastosowania map o różnej treści, szczegółowości i skali

·   analizuje mapy w różnej skali pod kątem stopnia generalizacji

·    wykorzystuje skalę do rozwiązywania zadań matematyczno-geograficznych

·   kreśli plan najbliższej okolicy

5.

Odwzorowania kartograficzne

·    wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną

·   wymienia rodzaje odwzorowań klasycznych

·   wymienia zalety i wady globusa z punktu widzenia jego zastosowania

·   wymienia na podstawie mapy i schematów rodzaje siatek kartograficznych

·   wymienia rodzaje zniekształceń

·   opisuje różne rodzaje siatek kartograficznych i zna kryteria ich podziału

·   rozpoznaje najczęściej stosowane siatki kartograficzne na podstawie układu równoleżników i południków

·   wymienia różne typy rzutów kartograficznych

·  wymienia zastosowanie poszczególnych siatek kartograficznych w praktyce

·   wyjaśnia sposób tworzenia różnych odwzorowań kartograficznych

·   wyjaśnia, dlaczego na siatkach kartograficznych występują zniekształcenia

·    wyjaśnia, w jakim celu stosuje się różne odwzorowania kartograficzne

6.

Przedstawianie zjawisk na mapach

·   wymienia metody przedstawienia rzeźby terenu na mapach

·   wyjaśnia znaczenie terminów: poziomica, izolinia, sygnatura

·   dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach na jakościowe i ilościowe

·   opisuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach

·   wyszukuje w atlasie przykłady różnych graficznych metod prezentacji zjawisk geograficznych na mapach

·   podaje przykłady zastosowania ilościowych i jakościowych metod prezentacji na mapach

·   dobiera właściwą metodę do zaprezentowania zjawiska na mapie

·   wyjaśnia różnicę między kartogramem a kartodiagramem

·   porównuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach

·   wyjaśnia, na czym polega metoda interpolacji polowej

·   wykonuje prostą interpolację

·   podaje przykłady praktycznego zastosowania cyfrowej metody prezentacji zjawisk GIS

7.

Inne sposoby prezentacji danych o przestrzeni geograficznej

·   wymienia sposoby prezentacji geograficznej

·   odczytuje informacje ze szkicu terenu

·   wymienia różnice między wykresem a diagramem

·   wymienia rodzaje diagramów słupkowych

·   odczytuje dane statystyczne z wykresów słupkowych, liniowych oraz diagramów kołowych

· odczytuje dane z tabel statystycznych

·   wyjaśnia specyfikę diagramu złożonego

·   interpretuje zjawiska geograficzne przedstawione na wykresach i diagramach

·   podaje przykłady wykorzystania diagramów strukturalnych

·   dobiera typ wykresu do prezentacji elementów środowiska przyrodniczego i pozaprzyrodniczego

·   formułuje prawidłowości dotyczące rożnych zjawisk i procesów na podstawie danych z tabeli statystycznej

·   analizuje dane statystyczne przedstawione w tabelach, na wykresach i diagramach

·   przedstawia dane liczbowe za pomocą różnych rodzajów wykresów i diagramów

8.

Interpretacja mapy samochodowej

·   wymienia cechy mapy samochodowej

·   czyta legendę mapy samochodowej

·   posługuje się kierunkami na mapie samochodowej

·   posługuje się numerami dróg na mapie samochodowej

·   oblicza czas przejazdu między wybranymi obiektami na podstawie mapy samochodowej

·   wyznacza i opisuje trasę przejazdu między wybranymi miejscowościami na podstawie mapy samochodowej

·   oblicza odległość wzdłuż dróg na podstawie kilometrażu

·   omawia sposób funkcjonowania systemu nawigacji satelitarnej GPS

·   odczytuje i interpretuje informacje o infrastrukturze drogowej

·   odczytuje i interpretuje treść mapy samochodowej

9.

Odczytywanie treści mapy turystyczno-
-topograficznej

·   potrafi wyznaczyć kierunki na mapie topograficznej

·   wymienia cechy mapy topograficznej

·   czyta legendę mapy topograficznej

·   posługuje się numerami dróg na mapie topograficznej

·   rozpoznaje na mapie topograficznej obiekty na podstawie legendy i opisu

·   odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy topograficznej

·   oblicza wysokość względną

·   odczytuje wysokość bezwzględną

·   oblicza odległość na podstawie skali mapy

·   kreśli profil hipsometryczny

·   oblicza średnie nachylenie terenu

·   charakteryzuje układ sieci hydrograficznej na podstawie mapy

·   wykorzystuje w praktyce znajomość metod prezentacji informacji geograficznej

·   oblicza powierzchnię na podstawie skali mapy topograficznej

·   przygotowuje projekt zagospodarowania obszaru

·   podaje przykłady wykorzystania mapy topograficznej

10.

Interpretacja treści i wykorzystanie map turystyczno-
-topograficznych

·   wymienia informacje prezentowane na mapach turystycznych

·   wymienia cechy mapy turystycznej

·   czyta legendę mapy turystycznej

·   przedstawia różnice pomiędzy mapą topograficzną a turystyczną

·   wyjaśnia, że mapa turystyczna jest ważnym źródłem wiedzy o danym regionie

·   odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy turystycznej

·   oblicza odległość na podstawie skali mapy

·   oblicza czas pieszej wędrówki między wybranymi obiektami na podstawie mapy turystyczno-topograficznej

·   potrafi orientować mapę w terenie

·   wykorzystuje system nawigacji satelitarnej GPS do określania położenia

·   ocenia trudność szlaków turystycznych, uwzględniając rzeźbę powierzchni

·   planuje trasę wycieczki na podstawie mapy turystycznej

·   wyciąga wnioski na podstawie analizy treści mapy turystycznej

11./12.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Obraz Ziemi

II.        ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

13.

Wszechświat

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: wszechświat, kosmos, galaktyka, ciało niebieskie, gwiazda, planeta

·   wymienia jednostki odległości: jednostkę astronomiczną, rok świetlny, parsek

·   omawia założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej

Uczeń poprawnie:

·   przedstawia teorie powstania wszechświata

·   porównuje odległości we wszechświecie

·   wymienia typy galaktyk we wszechświecie

Uczeń poprawnie:

·   opisuje na podstawie schematu położenie Ziemi we wszechświecie

·   opisuje budowę Drogi Mlecznej

·   wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd

Uczeń poprawnie:

·   opisuje cechy budowy wszechświata oraz określa położenie różnych ciał niebieskich we wszechświecie

Uczeń poprawnie:

·   określa wpływ badań kosmosu na kształtowanie się poglądów dotyczących Ziemi i innych ciał niebieskich

14.

Układ Słoneczny

·   wymienia ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny

·   podaje różnice między planetą a gwiazdą

·   wymienia planety wg kolejności w Układzie Słonecznym

·   wymienia nazwy planet grupy ziemskiej i planet olbrzymów

·   opisuje budowę Układu Słonecznego

·   charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny

·   porównuje planety grupy ziemskiej z planetami olbrzymami

·   charakteryzuje mniejsze ciała niebieskie Układu Słonecznego

·   porównuje na podstawie danych cechy planet Układu Słonecznego

·   wskazuje zależność między oddaleniem planet od Słońca a ich prędkością na orbicie

·   opisuje cechy Ziemi na tle innych planet Układu Słonecznego

·   prezentuje współczesne poglądy na rozwój Układu Słonecznego

·   opisuje etapy powstawania Ziemi

·   formułuje zależności zachodzące między Słońcem a planetami Układu Słonecznego

15.

Ruch obiegowy Ziemi

·   wymienia podstawowe cechy ruchu obiegowego Ziemi

·   wyjaśnia znaczenie terminów: ekliptyka, peryhelium, aphelium, górowanie Słońca

·   omawia na podstawie schematu układ horyzontalny

·   omawia na podstawie schematu obieg Ziemi dookoła Słońca

·   podaje czas obiegu Ziemi wokół Słońca

·   wymienia różnice między rokiem przestępnym a zwykłym

·   podaje, w jakich dniach Słońce góruje w zenicie na równiku, zwrotniku Raka i zwrotniku Koziorożca

·   opisuje na podstawie schematu zróżnicowanie oświetlenia Ziemi w różnych porach roku

·   wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej

·   podaje czas trwania dnia i nocy na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocny i przesileń

·   omawia na podstawie schematu zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca

·   wymienia przyczyny występowania pór roku na Ziemi

·   wskazuje konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi

·   wyjaśnia przyczynę zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca

·   wykazuje zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów a ruchem obiegowym Ziemi

·   opisuje zjawisko precesji osi Ziemi

16.

Strefy oświetlenia Ziemi

·   wymienia nazwy astronomicznych pór roku na półkuli północnej i południowej oraz dni, w których się rozpoczynają

·   wymienia granice stref oświetlenia Ziemi

·   wymienia strefy oświetlenia Ziemi i wskazuje na mapie

·   wyjaśnia kryteria wydzielania stref oświetlenia Ziemi

·   wymienia konsekwencje przyrodnicze występowania stref oświetlenia Ziemi

·   opisuje różnice między astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku

·   wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem

·   porównuje pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem w ciągu doby w różnych porach roku

·   oblicza wysokość górowania Słońca nad widnokręgiem w różnych szerokościach geograficznych

·   oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocny i przesileń

·   opisuje przykłady wpływu zmian oświetlenia Ziemi w ciągu roku na życie i działalność człowieka

17.

Ruch obrotowy Ziemi

·   wyjaśnia znaczenie terminów: ruch obrotowy, doba

·   podaje kierunek i czas obrotu Ziemi wokół własnej osi

·   przedstawia cechy ruchu obrotowego Ziemi

·   omawia różnicę między dobą gwiazdową a dobą słoneczną

·   rozróżnia prędkość kątową i liniową

·   objaśnia zjawisko wschodu i zachodu Słońca

·   wymienia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi

·   wymienia dowody ruchu obrotowego

·   opisuje działanie siły odśrodkowej i siły Coriolisa

·   wyjaśnia zjawisko faz Księżyca

·   wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego

18.

Rachuba czasu na Ziemi – czas słoneczny

·   wyjaśnia znaczenie terminu czas słoneczny

·   omawia dawny i współczesny podział jednostek czasu

·   wyjaśnia przyczyny zróżnicowania czasu na Ziemi

·   oblicza czas słoneczny

·   wyjaśnia zależność czasu słonecznego od długości geograficznej

·   oblicza długość geograficzną danego miejsca na podstawie czasu słonecznego

·   wyjaśnia zależność pomiędzy kierunkiem obrotu Ziemi w ruchu dookoła własnej osi a zmianą czasu

·   opisuje przykłady wpływu różnic czasu słonecznego na życie i działalność człowieka

19.

Czas strefowy i urzędowy

·   wyjaśnia znaczenie terminów: czas uniwersalny, czas strefowy, czas urzędowy

·   wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty

·   omawia czas strefowy

·   określa znaczenie czasu uniwersalnego (UTC)

·   podaje nazwy europejskich stref czasu

·   wymienia różnicę między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim

·   określa czas lokalny za pomocą mapy stref czasowych

·   wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stref czasowych i czasu urzędowego na Ziemi oraz granicy zmiany daty

·   posługuje się mapą stref czasowych do określenia różnicy czasu strefowego

·   przelicza czas słoneczny na czas uniwersalny i strefowy

·   wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym

·   wyjaśnia skutki wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego na Ziemi

·   opisuje przykłady wpływu różnic czasu strefowego na życie i działalność człowieka

20./21.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ziemia we wszechświecie

III.      ATMOSFERA

22.

Skład i budowa atmosfery

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: atmosfera, aerozole atmosferyczne, magnetosfera

·   określa skład chemiczny atmosfery

·   odróżnia składniki stałe od składników zmiennych atmosfery

·   wymienia nazwy poszczególnych warstw atmosfery

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia pochodzenie aerozoli atmosferycznych

·   podaje najważniejsze cechy poszczególnych warstw atmosfery

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia pochodzenie atmosfery Ziemi

·   porównuje cechy poszczególnych warstw atmosfery

·   omawia zmiany temperatury powietrza w profilu pionowym atmosfery

·   omawia cechy pola magnetycznego Ziemi

Uczeń poprawnie:

·   ocenia ochronne znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi

·   wyjaśnia znaczenie magnetosfery

·   wyjaśnia przyczyny powstawania zorzy polarnej

Uczeń poprawnie:

·   opisuje i podaje przykłady oddziaływania promieniowania kosmicznego na środowisko geograficzne Ziemi

23.

Obieg ciepła

·   wymienia rodzaje promieniowania

·   wymienia źródła ciepła na Ziemi

·   wyjaśnia znaczenie promieniowania całkowitego

·   omawia bilans promieniowania na podstawie schematu

·   wymienia i wskazuje na mapie obszary o dodatnim i ujemnym saldzie bilansu promieniowania

·   wyjaśnia znaczenie terminów: albedo, turbulencja, konwekcja, radiacja, adwekcja

·   wymienia sposoby wymiany ciepła w atmosferze

·   wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem

·   omawia bilans promieniowania Ziemi

·   omawia wpływ zachmurzenia na temperaturę powietrza

·   omawia zmiany wartości ciśnienia i zawartości ozonu w profilu pionowym atmosfery

·   wyjaśnia, w jaki sposób aerozole znajdujące się w atmosferze wpływają na wielkość promieniowania bezpośredniego i rozproszonego

24.

Czynniki kształtujące rozkład temperatury

·   wyjaśnia znaczenie terminów: temperatura powietrza, izoterma

·   wymienia rodzaje skal, w których dokonuje się pomiarów temperatury powietrza

·   porównuje temperaturę powietrza w różnych skalach

·   wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza

·   opisuje na podstawie wykresów i map zróżnicowanie temperatury powietrza w troposferze

·   opisuje czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza

·   oblicza średnią dobową temperaturę powietrza

·   porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku na półkuli północnej i południowej

·   wyjaśnia wpływ rzeźby terenu na nasłonecznienie i temperaturę powietrza

·   charakteryzuje na podstawie mapy roczne amplitudy temperatury powietrza na Ziemi

·   oblicza średnią roczną i roczną amplitudę temperatury powietrza

·   wykazuje przyczyny zróżnicowania średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi

·    wykazuje związek między strefami termicznymi a strefami oświetlenia Ziemi

·   wskazuje na podstawie mapy przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury powietrza na Ziemi

·   oblicza temperaturę powietrza na różnych wysokościach na podstawie gradientu termicznego

·   wyjaśnia zjawisko inwersji termicznej

·   opisuje przykłady wpływu temperatury powietrza na życie i działalność człowieka

25.

Ruchy powietrza atmosferycznego

·   wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego i przyrządy do jego pomiaru

·   wyróżnia podstawowe układy baryczne

·   odczytuje z mapy izobar wartość ciśnienia atmosferycznego

·   wyjaśnia na podstawie schematu przyczyny powstawania ośrodków barycznych

·   wskazuje strefy podwyższonego i obniżonego ciśnienia na kuli ziemskiej

·   wykazuje zależność ciśnienia atmosferycznego od temperatury powietrza

·   omawia krążenie powietrza w ośrodkach barycznych na półkuli północnej i południowej

·   omawia przyczyny ruchu powietrza atmosferycznego

·   omawia na podstawie mapy rozmieszczenie stałych oraz sezonowych wyżów i niżów atmosferycznych na Ziemi

·   dostrzega znaczenie ruchu powietrza atmosferycznego dla działalności gospodarczej człowieka

26.

Globalna cyrkulacja atmosfery. Pasaty i monsuny

·   wyjaśnia znaczenie terminów: pasat, antypasat, monsun

·   wymienia obszary występowania pasatów i monsunów oraz wskazuje je na mapie

·   wyjaśnia rozmieszczenie stałych ośrodków ciśnienia

·   omawia na podstawie schematu cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej

·   wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów

·   wyjaśnia mechanizm powstawania monsunów

·   opisuje cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej, umiarkowanej i okołobiegunowej

·   wymienia cechy pasatów

·   podaje przyczyny cykliczności zmian cyrkulacji monsunowej

·   wyjaśnia na podstawie schematu globalną cyrkulację powietrza w troposferze

·   wymienia nazwy komórek cyrkulacyjnych, w których obrębie odbywa się ruch mas powietrza

·   wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów jako skutek cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej

·   wyjaśnia na przykładach znaczenie pasatów i monsunów dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej człowieka

27.

Rodzaje wiatrów lokalnych

·   wyjaśnia znaczenie terminów: bryza, fen, wiatr górski, dolinny, bora

·   wymienia wiatry lokalne

·   wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy

·   wskazuje na mapie obszary występowania wiatrów lokalnych

·   wymienia cechy wiatrów lokalnych

·   wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru fenowego, górskiego, dolinnego i bory

·   podaje lokalne nazwy wiatru fenowego

·   wyjaśnia genezę wiatrów lokalnych: bryzy, fenu, bory, wiatru górskiego i dolinnego

·   wyjaśnia wpływ wiatrów lokalnych na środowisko geograficzne

28.

Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne

·   wyjaśnia znaczenie terminów: wilgotność względna, wilgotność bezwzględna

·   wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych

·   odczytuje z mapy roczne sumy opadów atmosferycznych

·   przedstawia miary wilgotności powietrza

·   opisuje proces kondensacji pary wodnej

·   wyjaśnia proces resublimacji

·   opisuje typy genetyczne opadów atmosferycznych

·   wymienia obszary o najmniejszych i największych rocznych sumach opadów i wskazuje je na mapie

·   wyjaśnia mechanizm powstawania chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych

·   wyjaśnia różnicę między mgłą radiacyjną a mgłą adwekcyjną

·   rozróżnia typy genetyczne chmur

·   wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych na Ziemi

·   wyjaśnia etapy powstawania opadu atmosferycznego

·   podaje i omawia różnice między poszczególnymi typami genetycznymi opadów

·   wyjaśnia powstawanie cienia opadowego i podaje przykłady jego występowania

29.

Masy powietrza i fronty atmosferyczne

·   wyjaśnia znaczenie terminów: masy powietrza, front atmosferyczny, front zokludowany, strefa frontalna

·   wymienia rodzaje mas powietrza i rodzaje frontów atmosferycznych

·   wymienia kryteria podziału i podaje cechy mas powietrza

·   omawia rozmieszczenie mas powietrza i frontów atmosferycznych na kuli ziemskiej oraz wskazuje je na mapie

·   odróżnia na podstawie schematu front chłodny od ciepłego

·   analizuje przebieg zjawisk atmosferycznych w strefie frontu ciepłego i zimnego

·   opisuje zjawisko okluzji

·   przewiduje skutki przemieszczania się różnych frontów atmosferycznych

·   przewiduje nadejście frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych

30.

Prognozowanie pogody

·   wymienia elementy meteorologiczne pogody

·   wymienia metody badań meteorologicznych

·   odczytuje informacje z mapy synoptycznej

·   uzasadnia konieczność prognozowania pogody

·  dostrzega potrzebę dokonywania pomiarów i obserwacji elementów meteorologicznych z wykorzystaniem nowoczesnych technik do prognozowania pogody

·   wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania zjawisk pogodowych na Ziemi

·   przewiduje pogodę na podstawie danych synoptycznych

·   przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych

·   wykazuje na przykładach wpływ pogody na życie i działalność gospodarczą człowieka

31./32.

Klimaty kuli ziemskiej

·   odróżnia klimat od pogody

·   wymienia składniki klimatu

·   wymienia czynniki klimatotwórcze

·   wymienia strefy klimatyczne

·   charakteryzuje czynniki klimatyczne

·   wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne świata

·   odczytuje z klimatogramów wartość temperatury powietrza i opadów

·   wykazuje różnice między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym

·   analizuje wpływ czynników na procesy klimatotwórcze

·   rozpoznaje typ klimatu na podstawie jego opisu

·   wyjaśnia strefowość klimatyczną na Ziemi

·   wyróżnia klimaty astrefowe i podaje ich przykłady

·   opisuje cechy klimatów lokalnych (miejska wyspa ciepła)

·   opisuje typy klimatów na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej

·   uzasadnia zasięg występowania stref klimatycznych i typów klimatu na Ziemi

·   opisuje piętrowość klimatyczną w górach

·   porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu

· wykazuje związek między działalnością człowieka a klimatem lokalnym (miejscowym)

33.

Zmiany atmosfery i klimatu

·   wymienia efekty zmian zachodzących w atmosferze

·   wymienia nazwy gazów przyczyniających się do powstawania efektu cieplarnianego

·   omawia na podstawie schematu mechanizm efektu cieplarnianego

·   analizuje na podstawie wykresu zmiany średniej rocznej temperatury powietrza na świecie

·   wyjaśnia znaczenie gazów cieplarnianych

·   wyjaśnia przyczyny zmian klimatu na Ziemi

·   wymienia skutki powstawania dziury ozonowej

·   wyjaśnia znaczenie ozonosfery dla życia ludzi na Ziemi

·   opisuje skutki globalnych zmian klimatu

·   proponuje działania ograniczające wpływ człowieka na zmiany atmosfery i klimatu

34.

Ekstremalne zjawiska atmosferyczne i ich skutki

·   wymienia niebezpieczne zjawiska meteorologiczne

·   wskazuje na mapie obszary występowania ekstremalnych zjawisk atmosferycznych

·   klasyfikuje na podstawie tabeli tornada ze względu na poziom ich intensywności

·   podaje przyczyny występowania susz

·   wymienia obszary zagrożone pustynnieniem

·   wyjaśnia przyczyny powstawania ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych na Ziemi

·   omawia budowę cyklonu tropikalnego

·   wymienia lokalne nazwy cyklonów tropikalnych

·   podaje przykłady skutków ekstremalnych zjawisk atmosferycznych

·   podaje skutki występowania susz

·   podaje działania podejmowane przez człowieka w celu zmniejszenia ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych

35./36.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Atmosfera

                                                                                                                                                                                                                                          IV.     HYDROSFERA

37.

Cykl hydrologiczny

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: hydrosfera, mały obieg wody, duży obieg wody, retencja

·   analizuje dane liczbowe dotyczące zasobów wodnych kuli ziemskiej

·   wymienia składniki bilansu wodnego

Uczeń poprawnie:

·   analizuje zasoby wodne w przyrodzie na podstawie wykresu

·   wymienia elementy składowe cyklu hydrologicznego

·   omawia fizyczne i chemiczne właściwości wody

·   opisuje na podstawie mapy regionalne zróżnicowanie bilansu wodnego

Uczeń poprawnie:

·   omawia teorię powstania hydrosfery

·   wyjaśnia wpływ energii słonecznej i siły ciężkości na obieg wody w przyrodzie

·   analizuje schemat cyklu hydrologicznego

Uczeń poprawnie:

·   omawia cechy cyklu hydrologicznego w różnych warunkach klimatycznych

·   omawia rolę retencji w cyklu hydrologicznym

·   przedstawia bilans wodny i jego zróżnicowanie w poszczególnych strefach klimatycznych

Uczeń poprawnie:

·   analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w poszczególnych strefach klimatycznych

·   wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania systemu przyrodniczego Ziemi

38.

Oceany i morza

·   wyjaśnia znaczenie terminów: morze, zlewisko mórz, zatoka, cieśnina

·   wymienia zasoby wodne wszechoceanu

·   przedstawia podział wszechoceanu na mapie świata

·   wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie

·   opisuje na podstawie schematu skład chemiczny wody morskiej

·   omawia na podstawie mapy zasolenie powierzchniowej warstwy wód oceanicznych

·   wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia wody morskiej

·   opisuje zróżnicowanie termiki przypowierzchniowych wód oceanicznych

·   porównuje pionowy rozkład temperatury i zasolenia wybranych mórz

·   wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości wody morskiej

·   uzasadnia konieczność ochrony wód morskich

·   ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów

39.

Dynamika oceanów – prądy morskie, falowanie

·   wymienia rodzaje ruchów wody morskiej

·   wymienia rodzaje prądów morskich i podaje ich przykłady

·   wskazuje na mapie obszary występowania tsunami

·   wymienia źródła energii powodujące ruch wód morskich

·   wyjaśnia przyczyny powstawania prądów morskich

·   opisuje na podstawie mapy rozkład prądów morskich na świecie

·   omawia przyczyny falowania wód morskich

·   objaśnia wpływ prądów morskich na warunki klimatyczne

·   objaśnia mechanizm powstawania falowania wiatrowego

·   objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich

·   omawia mechanizm powstania i skutki tsunami

·   podaje przykłady niszczącej działalności fal morskich – sztormowych i tsunami

·   wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów

·   charakteryzuje wpływ poszczególnych ruchów wody morskiej na warunki klimatyczne i gospodarkę

·   podaje przyczyny i skutki zjawiska EL Niño

40

Dynamika oceanów – pływy morskie, sejsze, upwelling

·   wymienia rodzaje pływów morskich

·   wymienia obszary o największych pływach

·   podaje rozmiary przypływów w otwartych oceanach i zatokach morskich

·   wymienia przyczyny i skutki pływów morskich

·   wymienia przyczyny powstawania sejszy

·   omawia na podstawie schematu mechanizm powstawania sejszy

·   objaśnia mechanizm powstawania upwellingu i downwellingu

·   przedstawia wpływ upwellingu i downwellingu na środowisko życia wybrzeży

41.

Zróżnicowanie sieci rzecznej na Ziemi

·   wyjaśnia znaczenie terminów: system rzeczny, dorzecze, dział wodny

·   wymienia rodzaje rzek

·   wskazuje na mapie wybrane rzeki świata

·   wskazuje na mapie świata obszary bezodpływowe oraz pozbawione rzek

·   charakteryzuje na podstawie schematu system rzeczny wraz z dorzeczem

·   odróżnia rzekę stałą od rzeki okresowej i epizodycznej

·   wymienia czynniki wpływające na poziom wody w rzece

·   wyjaśnia różnicę między wezbraniem a powodzią

·   analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem rzek na Ziemi

·   opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie wód powierzchniowych na Ziemi

·   wyjaśnia przyczyny i skutki powodzi

·   wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek

·   opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach

42.

Ustroje rzeczne

·   wyjaśnia znaczenie terminu ustrój rzeczny (reżim)

·   wymienia rodzaje ustrojów rzecznych

·   wymienia rodzaje zasilania rzek

·   opisuje ustroje złożone i podaje przykłady rzek o tych ustrojach

·   opisuje cechy ustrojów rzecznych

·   rozpoznaje cechy ustrojów rzecznych

·   klasyfikuje rzeki do odpowiedniego typu ustroju na podstawie wielkości przepływów

·   analizuje wykresy stanów wód i przepływów wybranych rzek

·   podaje przyczyny najwyższych przepływów wybranych rzek

·   analizuje związki między warunkami klimatycznymi a typami ustrojów rzecznych

·   ocenia wpływ różnych czynników na reżim rzeczny

43.

Jeziora

·   wyjaśnia znaczenie terminów: jezioro, misa jeziorna

·   wymienia kryteria klasyfikacji jezior

·   wymienia najgłębsze i największe jeziora na świecie oraz wskazuje je na mapie

·   wskazuje na mapie główne typy jezior

·   wymienia czynniki warunkujące powstawanie jezior

·   klasyfikuje jeziora wg pochodzenia misy jeziornej i żyzności oraz wskazuje je na mapie

·   wymienia funkcje sztucznych zbiorników

·   charakteryzuje typy genetyczne jezior oraz wskazuje ich przykłady na mapie

·   opisuje etapy zarastania jezior (sukcesji)

·   opisuje warunki powstawania i występowania bagien i torfowisk

·   analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem jezior na Ziemi

·   czyta plany batymetryczne wybranych jezior

·   wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje jezior

44.

Lodowce górskie

·   wyjaśnia znaczenie terminów: lodowiec górski, firn, pole firnowe, granica wiecznego śniegu, jęzor lodowcowy, wieloletnia zmarzlina

·   wymienia typy lodowców górskich

·   wskazuje na mapie przykłady obszarów występowania lodowców górskich

·   wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich

·   omawia na podstawie schematu przebieg granicy wiecznego śniegu na kuli ziemskiej na różnych szerokościach geograficznych

·   omawia na podstawie schematu budowę lodowca górskiego

·   wyjaśnia przyczyny występowania granicy wiecznego śniegu na różnej wysokości

·   charakteryzuje wybrane typy lodowców górskich

·   opisuje ruch lodu lodowcowego

·   klasyfikuje typy lodowców górskich ze względu na wielkość i warunki orograficzne ich powstawania

·   ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współcześnie zlodzonych

45.

Lądolody i wieloletnia zmarzlina

·   wyjaśnia znaczenie terminów: lądolód, wieloletnia zmarzlina, pak lodowy, soliflukcja

·   wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów

·   omawia warunki powstawania lądolodów

·   wymienia obszary występowania wieloletniej zmarzliny

·   opisuje powstawanie barier lodowych

·   wyjaśnia zjawisko cielenia się lodowca

·   analizuje uwarunkowania rozwoju pokryw lodowych na Ziemi

·   opisuje cechy lądolodu antarktycznego i lądolodu grenlandzkiego

·   omawia warunki powstawania wieloletniej zmarzliny

·   wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów

·   omawia proces powstawania bariery lodowej i góry lodowej

·   analizuje przekrój przez strefę wieloletniej zmarzliny

·   wskazuje na mapie świata obszary występowania wieloletniej zmarzliny

·   wyjaśnia wpływ występowania wieloletniej zmarzliny na działalność człowieka i zagospodarowanie obszarów

46.

Wody podziemne

·   wyjaśnia znaczenie terminów: warstwa wodonośna, zwierciadło wód podziemnych, strefa aeracji, strefa saturacji, infiltracja

·   klasyfikuje wody podziemne według różnych kryteriów

·   wymienia na podstawie schematu poszczególne poziomy wód podziemnych

·   wymienia kryteria podziału źródeł

·   opisuje poszczególne poziomy wód podziemnych

·   wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie wód artezyjskich i subartezyjskich

·   wskazuje na mapie obszary występowania wód artezyjskich i subartezyjskich, wód termalnych i gejzerów

·   wymienia rodzaje źródeł

·   wyjaśnia pochodzenie wód podziemnych

·   wykazuje zależność cech wód podziemnych od budowy geologicznej

·   omawia warunki powstawania gejzerów

·    wyjaśnia warunki powstania wybranych typów źródeł 

·   omawia zastosowanie wód  artezyjskich w gospodarce

·   wymienia przykłady zastosowań źródeł mineralnych (cieplic) w lecznictwie

·   wykazuje znaczenie wód podziemnych w życiu i gospodarce człowieka

47./48.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Hydrosfera

                                                                                                                                                                                                       V.     WNĘTRZE ZIEMI. PROCESY ENDOGENICZNE

49.

Budowa wnętrza Ziemi

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: litosfera, astenosfera

·   wymienia główne pierwiastki i minerały budujące skorupę ziemską

·   wymienia na podstawie schematu warstwy wnętrza Ziemi

Uczeń poprawnie:

·   opisuje zmiany temperatury, ciśnienia i gęstości wraz ze wzrostem głębokości

·  opisuje na podstawie schematu budowę wnętrza Ziemi

·   wyróżnia powierzchnie nieciągłości

Uczeń poprawnie:

·   opisuje wybrane metody badań wnętrza Ziemi

·   wymienia przykłady zróżnicowania wielkości stopnia geotermicznego na Ziemi

·   wskazuje różnicę między budową skorupy kontynentalnej a budową skorupy oceanicznej

Uczeń poprawnie:

·   oblicza temperaturę wnętrza Ziemi, znając stopień geotermiczny

·  opisuje właściwości fizyczne wnętrza Ziemi

·  opisuje skład mineralogiczny skorupy ziemskiej

Uczeń poprawnie:

·opisuje współczesny rozwój poglądów na budowę wnętrza Ziemi

50.

Minerały i skały

·   wyjaśnia znaczenie terminów: minerał, skała, magma, metamorfizm, konkrecja

·   wymienia główne minerały skałotwórcze

·   podaje różnice między minerałem a skałą

·   rozpoznaje najpospolitsze skały występujące na Ziemi

·   wymienia cechy różniące minerały

·   opisuje skały o różnej genezie i podaje ich przykłady

·   wymienia przykłady minerałów i skał będących surowcami mineralnymi

·   wymienia na podstawie schematu formy skupienia złóż mineralnych

·   wymienia obszary występowania skał magmowych, osadowych i metamorficznych

·   opisuje warunki powstawania minerałów

·   opisuje właściwości wybranych skał

·   charakteryzuje typy złóż

·   charakteryzuje rodzaje surowców mineralnych ze względu na pochodzenie

·   przedstawia gospodarcze wykorzystanie skał i minerałów na konkretnych przykładach

·ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych

51.

Odtwarzanie i datowanie dziejów Ziemi

·   wyjaśnia znaczenie terminów: geologia historyczna, skamieniałość przewodnia, wiek względny, wiek bezwzględny

·   wymienia nauki geologii historycznej

·   wymienia przykłady skamieniałości przewodnich

·   wymienia cele badań geologii historycznej

·   odróżnia wiek względny od wieku bezwzględnego

·   wymienia główne jednostki podziału dziejów Ziemi

·   opisuje metody określania wieku względnego i bezwzględnego

·   opisuje tabelę stratygraficzną

·   wymienia eony, ery, okresy i epoki w dziejach Ziemi

·   porównuje długość trwania poszczególnych er

·   wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie skamieniałości

·   wyjaśnia zasady odtwarzania i określania chronologii dziejów Ziemi

·   wyjaśnia, na czym polega zasada aktualizmu geologicznego

·   przedstawia na podstawie profilu geologicznego historię geologiczną regionu

·wyjaśnia, dlaczego metodę radiowęglową stosuje się do datowania młodych utworów

·analizuje przekrój geologiczny

52.

Kronika dziejów Ziemi

·   odczytuje z tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi

·   rozpoznaje okres geologiczny na podstawie opisu

·   opisuje zmiany klimatu w dziejach Ziemi na podstawie tabeli

·  omawia rozwój fauny i flory w dziejach Ziemi

·   rozpoznaje okres geologiczny na podstawie skamieniałości przewodnich

·   omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi

·   opisuje zmiany położenia kontynentów w dziejach Ziemi

·   opisuje na podstawie mapy maksymalne zasięgi plejstoceńskich pokryw lodowych na Ziemi

·opisuje hipotezy tłumaczące przyczyny wielkiego wymierania świata organicznego pod koniec mezozoiku

53.

Tektonika płyt litosfery

·   wyjaśnia znaczenie terminów: tektonika, strefa spredingu strefa subdukcji, prądy konwekcyjne

·   rozróżnia na schemacie strefy spredingu i subdukcji

·   wskazuje na mapie świata przebieg granic płyt litosfery

·   wymienia założenia teorii dryfu kontynentów A. Wegenera

·   przedstawia założenia teorii tektoniki płyt litosfery

·   wymienia i wskazuje na mapie tektonicznej płyty litosfery i grzbiety śródoceaniczne

·   wyjaśnia przyczyny wzajemnego przemieszczania się płyt litosfery i określa kierunek ich ruchu

·   omawia budowę strefy spredingu i strefy subdukcji oraz wymienia procesy w nich zachodzące

·   wskazuje na mapie strefy ryftowe oraz strefy subdukcji i kolizji płyt litosfery

·  wymienia przykłady zbieżnych i rozbieżnych granic płyt litosfery

·   wymienia dowody dryfu kontynentów

·   wyjaśnia mechanizm działania prądów konwekcyjnych

·   omawia na podstawie schematu etapy rozwoju ryftu

·wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery a rozmieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów śródoceanicznych

54.

Ruchy górotwórcze

·   wyjaśnia znaczenie terminu procesy endogeniczne

·   wymienia przejawy procesów endogenicznych

·   wymienia nazwy najważniejszych orogenez w dziejach Ziemi

·   wymienia obszary fałdowań kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie

·   porównuje na podstawie fotografii cechy gór powstałych w orogenezie kaledońskiej i alpejskiej

·   analizuje na podstawie mapy tematycznej budowę podstawowych struktur tektonicznych

·   wyjaśnia proces powstawania gór

·   omawia zależność między wiekiem orogenezy a wysokością gór

·wykazuje różnicę w procesach powstawania gór, np. Himalajów i Andów

55.

Deformacje tektoniczne i typy genetyczne gór

·   wyjaśnia znaczenie terminów: deformacja tektoniczna, uskok, zrąb

·   wymienia typy genetyczne gór

·   wymienia elementy fałdu i uskoku

·   charakteryzuje na podstawie schematu typy genetyczne gór

·   podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych

·   podaje różnice między górami fałdowymi a górami zrębowymi

·   wskazuje na mapie obszary występowania różnych typów gór

·   opisuje na podstawie schematu powstawanie podstawowych struktur tektonicznych (intruzji, deformacji ciągłych i nieciągłych)

·opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych

56.

Plutonizm i wulkanizm

·   wyjaśnia znaczenie terminów: plutonizm, wulkanizm

·   wymienia na podstawie schematu typy intruzji magmatycznych

·   wskazuje na mapie największe wulkany na świecie

·   charakteryzuje przebieg i występowanie zjawisk plutonicznych

·   wyjaśnia przyczyny zjawisk wulkanicznych

·   wymienia na podstawie schematu elementy wulkanu

·   wymienia produkty erupcji wulkanicznych

·   podaje przykłady obszarów wulkanicznych na świecie

·   podaje skutki procesów plutonicznych

·   charakteryzuje przebieg zjawisk wulkanicznych

·   klasyfikuje typy wulkanów według różnych kryteriów

·   wykazuje zależność między budową wulkanu a przebiegiem jego erupcji

·   opisuje negatywne i pozytywne skutki zjawisk wulkanicznych

·   opisuje katastrofy wywołane wybuchami wulkanów

·wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery

·podaje przykłady wykorzystania energii wnętrza Ziemi w gospodarce

57.

Trzęsienia ziemi

·   wyjaśnia znaczenie terminów: trzęsienie ziemi, sejsmograf

·   wymienia rodzaje trzęsień ziemi

·   wymienia skale opisujące trzęsienia ziemi

·   wskazuje na mapie obszary występowania trzęsień ziemi

·   omawia schemat rozchodzenia się fal sejsmicznych

·   odróżnia hipocentrum od epicentrum

·   dokonuje podziału trzęsień ziemi ze względu na genezę

·   wskazuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne

·   wyjaśnia przyczyny trzęsień ziemi

·   wyjaśnia przyczyny rozmieszczenia stref sejsmicznych na Ziemi

·   wskazuje na mapie obszary występowania podstawowych typów trzęsień ziemi

·   wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery i trzęsieniami Ziemi

·   opisuje katastrofy wywołane trzęsieniami ziemi

·wymienia sposoby ochrony przed skutkami trzęsień ziemi

·ocenia warunki życia i działalności człowieka na obszarach aktywnych sejsmicznie

58.

Ruchy epejrogeniczne oraz izostatyczne

·   wyjaśnia znaczenie terminów: transgresja morza, regresja morza, ruchy talasogeniczne

·   wskazuje na mapie przykłady obszarów objętych ruchami obniżającymi i ruchami wznoszącymi

·   podaje podobieństwa i różnice między ruchami epejrogenicznymi a izostatycznymi

·   wymienia i wskazuje na mapie świata obszary poddawane współcześnie ruchom epejrogenicznym i izostatycznym

·   opisuje przyczyny procesów epejrogenicznych i izostatycznych

·   podaje dowody na istnienie ruchów epejrogenicznych

·   omawia na podstawie mapy ruchy izostatyczne na Półwyspie Skandynawskim

·   opisuje skutki procesów epejrogenicznych i izostatycznych

·omawia znaczenie gospodarcze ruchów epejrogenicznych i izostatycznych

59.

Wielkie formy ukształtowania lądów

·   rozróżnia formy ukształtowania pionowego i poziomego lądów

·   wyjaśnia znaczenie terminów: depresja, kryptodepresja

·   wskazuje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i wybrane pasma górskie oraz depresje

·   charakteryzuje i podaje przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi

·   porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów

·   opisuje ukształtowanie powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów endogenicznych

·   kreśli krzywą hipsograficzną wybranego obszaru

·wykazuje na przykładach zależność wielkich form rzeźby od budowy skorupy ziemskiej

·omawia wpływ procesów endogenicznych na budowę geologiczną i ukształtowanie powierzchni Ziemi

60.

Wielkie formy ukształtowania oceanów

·   wyróżnia formy dna oceanicznego

·   odróżnia szelfy od stoków kontynentalnych

·   charakteryzuje wielkie formy dna oceanicznego

·   porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie głębokościowe oceanów

·   wskazuje na mapie wielkie formy ukształtowania den morskich i oceanicznych

·   wskazuje na mapie rowy oceaniczne

·   wyjaśnia przyczyny powstawania rowów oceanicznych

·   oblicza największą deniwelację na Ziemi

·kreśli krzywą batymetryczną

61./62.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Wnętrze Ziemi. Procesy endogeniczne

VI.      PROCESY EGZOGENICZNE

63.

Wietrzenie skał

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: wietrzenie, zwietrzelina

·   wymienia i rozróżnia rodzaje wietrzenia

·   wymienia produkty wietrzenia

·   wymienia rodzaje wietrzenia fizycznego

Uczeń poprawnie:

·   klasyfikuje procesy egzogeniczne kształtujące powierzchnię Ziemi

·   opisuje typy wietrzenia

·   opisuje etapy wietrzenia mrozowego

·   podaje przykłady skał podlegających intensywnemu wietrzeniu chemicznemu

·   wskazuje na mapie obszary, na których zachodzą intensywne procesy wietrzenia

Uczeń poprawnie:

·   opisuje czynniki odpowiedzialne za przebieg wietrzenia chemicznego i biologicznego

·   omawia przebieg procesu wietrzenia

·   charakteryzuje produkty i formy powstałe w wyniku wietrzenia fizycznego

·   wskazuje dominujący typ wietrzenia w określonej strefie klimatycznej

Uczeń poprawnie:

·   wykazuje zależność między klimatem a typem wietrzenia

·   podaje przykłady form powstałych wskutek wietrzenia

·   opisuje skutki procesów wietrzenia

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu przygotowującego do przekształcenia rzeźby powierzchni Ziemi

64.

Ruchy masowe

·   wyjaśnia znaczenie terminów: denudacja, ruchy masowe, erozja

·   wymienia podstawowe rodzaje ruchów masowych

·   podaje różnicę między odpadaniem a obrywaniem, osuwaniem a spełzywaniem

·   wymienia przyczyny powstawania ruchów masowych

·   omawia na podstawie schematów rodzaje ruchów masowych

·   wykazuje wpływ budowy geologicznej danego obszaru na grawitacyjne ruchy masowe

·   wyjaśnia przyczyny powstawania spływów błotnych i ziemnych

·   podaje konsekwencje ruchów masowych

·   wykazuje na przykładach zależność ruchów masowych od rzeźby terenu, klimatu i warunków wodnych

·   wykazuje wpływ działalności człowieka na intensywność ruchów masowych

65.

Procesy krasowe

·   wymienia skały rozpuszczalne przez wodę

·   wyjaśnia znaczenie terminu krasowienie

·   wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego

·   odróżnia formy krasu powierzchniowego i podziemnego

·   wymienia i rozpoznaje formy szaty naciekowej w jaskini

·   wskazuje na mapie świata i Europy obszary krasowe

·   opisuje czynniki, które wpływają na przebieg zjawisk krasowych

·   wymienia etapy rozwoju form krasu powierzchniowego

·   odróżnia wywierzysko od ponoru

·   wyjaśnia proces powstawania jaskiń

·   charakteryzuje wpływ procesów krasowych na rzeźbę obszarów zbudowanych ze skał węglanowych

·   opisuje zagrożenia występujące w jaskiniach wywołane działalnością człowieka

66.

Rzeźbotwórcza działalność rzek

·   wyjaśnia znaczenie terminów: erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja

·   wymienia czynniki wpływające na tempo erozji rzecznej

·   wymienia rodzaje erozji rzecznej

·   wymienia elementy doliny rzecznej

·   podaje przykłady rzek o różnych typach ujść

·   porównuje cechy rzeki w biegu górnym, środkowym i dolnym

·   wymienia przykłady form powstałych w wyniku erozji i akumulacji

·   opisuje na podstawie schematu elementy doliny rzecznej

·  odróżnia terasę zalewową od nadzalewowej

·   wymienia rodzaje ujść rzecznych i wskazuje ich przykłady na mapie

·   wyjaśnia przyczyny zróżnicowania procesów rzeźbotwórczych na poszczególnych odcinkach rzeki

·   wyjaśnia na podstawie schematu proces erozji wstecznej

·   omawia na podstawie schematów fazy rozwoju meandrów i starorzeczy

·   wyjaśnia proces powstawania delty

·   wyjaśnia, w jakich warunkach zachodzi erozja wąwozowa

·   opisuje przebieg oraz efekty erozyjnej i akumulacyjnej działalności wód płynących

·   oblicza przeciętny spadek rzeki

·   opisuje na podstawie schematu powstawanie teras rzecznych

·   opisuje rzeźbotwórczą działalność wód opadowych (erozja wąwozowa)

· wskazuje możliwości zagospodarowania teras zalewowych i nadzalewowych

67.

Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich

·   wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lodowca górskiego

·   wyjaśnia znaczenie terminów: egzaracja, muton, dolina
U-kształtna, cyrk lodowcowy, detrakcja, detersja, dolina zawieszona, wygłady lodowcowe, kem, oz, drumlin

·   wymienia rodzaje moren

·   podaje przykłady lodowców górskich na świecie

·   wyróżnia rodzaje rzeźbotwórczej działalności lodowców

·   dokonuje podziału form rzeźby polodowcowej na formy erozyjne i akumulacyjne

·   rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lodowców górskich

·   wyjaśnia powstawanie różnych typów moren

·   opisuje przebieg niszczącej działalności lodowca górskiego

·   opisuje na podstawie schematu powstawanie doliny
U-kształtnej

·   opisuje skutki działalności lodowców górskich

·   opisuje przebieg erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców i wymienia formy powstałe w jej wyniku

68.

Rzeźbotwórcza działalność lądolodów i wód polodowcowych

·   wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lądolodu

·   wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej

·   rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lądolodów

·   wymienia formy fluwioglacjalne

·   wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności wód polodowcowych

·   odróżnia rzeźbę staroglacjalną od młodoglacjalnej

·   wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie sandrów i pradolin

·  opisuje na podstawie schematu proces powstawania kemów

·   opisuje skutki działalności lądolodów

·   odróżnia skutki działalności lądolodów od skutków działalności lodowców górskich

·   omawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Ziemi

69.

Rzeźbotwórcza działalność wiatru

·   wyjaśnia, na czym polega erozja eoliczna

·   wymienia formy powstałe w wyniku niszczącej i budującej działalności wiatru

·   wymienia rodzaje pustyń i wskazuje ich przykłady na mapie

·   wymienia czynniki wpływające na siłę transportową wiatru

·   charakteryzuje niszczącą i budującą działalność wiatru

·   omawia budowę wydmy parabolicznej i barchanu

·   charakteryzuje typy pustyń i wskazuje ich rozmieszczenie

·   opisuje warunki sprzyjające rzeźbotwórczej działalności wiatru

·   wykazuje zależność kształtu wydm od klimatu

·   opisuje proces powstawania grzybów skalnych

·   opisuje powstawanie pokryw lessowych i wymienia nazwy obszarów, na których one występują

·   opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji eolicznej

·   wymienia zagrożenia dla działalności człowieka spowodowane deflacją oraz niszczeniem skał przez piasek niesiony wiatrem

·   wyjaśnia związek między lessami występującymi w Europie a plejstoceńskimi lądolodami

70.

Rzeźbotwórcza działalność morza

·   wyjaśnia znaczenie terminów: abrazja, platforma abrazyjna, nisza abrazyjna

·   wymienia czynniki wpływające na intensywność niszczącej działalności morza

·   wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności fal i prądów morskich

·   wymienia elementy klifu

·   wyjaśnia na podstawie schematu proces powstawania klifu

·   wyjaśnia proces powstawania mierzei

·   opisuje przebieg oraz efekty niszczącej i budującej działalności morza

·   porównuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrzeżu wysokim i płaskim

·   podaje przykłady skutków oddziaływania wody morskiej w strefie wybrzeża

71.

Typy wybrzeży morskich

·   wymienia na podstawie mapy podstawowe typy wybrzeży

·   rozpoznaje podstawowe typy wybrzeży na mapie i fotografii

·  opisuje typy genetyczne wybrzeży

·   opisuje powstawanie atolu

·   porównuje typy wybrzeży

·   charakteryzuje wybrzeża powstałe przy udziale organizmów żywych

·   podaje przykłady zagrożeń dla rozwoju raf koralowych na świecie

·   opisuje rolę wybrzeży w gospodarczej działalności człowieka

72./73.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Procesy egzogeniczne

VII.    GLEBY. BIOSFERA

74.

Powstawanie gleb

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: gleba, proces glebotwórczy, poziom glebowy, profil glebowy

·   wymienia czynniki rozwoju gleb

·   wymienia na podstawie schematu poziomy glebowe

Uczeń poprawnie:

·   charakteryzuje procesy glebotwórcze

·   charakteryzuje na podstawie schematów profili glebowych najważniejsze poziomy glebowe

·   podaje różnice między żyznością a urodzajnością

·   wymienia przykłady gleb o różnym odczynie pH

Uczeń poprawnie:

·   omawia czynniki glebotwórcze z uwzględnieniem czynników abiotycznych i biotycznych

·   rozróżnia główne procesy glebotwórcze

·   opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego

·   opisuje kompleksy rolniczej przydatności gleb

Uczeń poprawnie:

·   wyjaśnia wpływ procesu glebotwórczego na żyzność gleb

·   podaje przykłady negatywnego oddziaływania człowieka na urodzajność gleb

Uczeń poprawnie:

·   wykazuje ciąg zależności występujących między procesami glebotwórczymi, poziomem glebowym, profilem glebowym a typem gleb

75.

Typy genetyczne gleb

·   wymienia podstawowe typy gleb

·   rozróżnia gleby strefowe i astrefowe

·   omawia cechy gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych

·   opisuje rozmieszczenie głównych typów gleb na podstawie mapy

·   analizuje wybrane profile glebowe

·   omawia genezę wybranych typów gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych

·   przyporządkowuje gleby strefowe do stref klimatycznych i roślinnych

·   przyporządkowuje gleby strefowe do skał podłoża i warunków wodnych

·   ocenia przydatność rolniczą gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych

·   rozpoznaje typy gleb na podstawie opisu i schematu profilu glebowego

·   wykazuje wpływ czynników antropogenicznych na degradację gleb

76.

Świat roślin

·   podaje nazwy formacji roślinnych na świecie

·   wymienia czynniki wpływające na zróżnicowanie szaty roślinnej na Ziemi

·   wymienia dominujące gatunki roślin w każdej ze stref roślinnych

·   charakteryzuje poszczególne formacje roślinne na Ziemi

·   wskazuje na mapie zasięg występowania głównych stref roślinnych

·   wyjaśnia związek między strefami klimatu a formacjami roślinnymi

·   opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia stref roślinnych na Ziemi

·   charakteryzuje piętrowość roślinną obszarów górskich na Ziemi

·   podaje przykłady przystosowania się roślin do warunków środowiska przyrodniczego

·   omawia piętra klimatyczno-
-roślinne na przykładach wybranych gór położonych na różnych szerokościach geograficznych

·    wyjaśnia zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych na świecie

·   porównuje i opisuje formacje roślinne na różnych kontynentach oraz w określonej części świata

·   wykazuje związek pomiędzy cechami roślinności a warunkami danego środowiska

77.

Świat zwierząt

·   wyjaśnia znaczenie terminów: fauna, endemit

·   wymienia i wskazuje na mapie krainy i królestwa zoogeograficzne

·   wymienia charakterystyczne zwierzęta żyjące w poszczególnych krainach zoogeograficznych

·   wyróżnia krainy i królestwa zoogeograficzne

·   charakteryzuje wybrane krainy zoogeograficzne

·   wymienia strefy życia w wodach oraz charakteryzuje jedną z nich

·   wyjaśnia geograficzne przyczyny zróżnicowania świata zwierzęcego

·   wymienia bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zwierząt na Ziemi

·   przyporządkowuje typowe gatunki fauny do poszczególnych krain zoogeograficznych

·   podaje przykłady przystosowania się zwierząt do warunków środowiska przyrodniczego

·   opisuje i ocenia warunki życia w poszczególnych strefach mórz i oceanów

·    charakteryzuje faunę w strefach mórz i oceanów   

·   wykazuje na przykładach zależność świata zwierzęcego od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych i gleby

·    wyjaśnia przyczyny występowania endemitów na Ziemi

78.

Strefy krajobrazowe na Ziemi

·   wymienia czynniki przyrodnicze i antropogeniczne wpływające na kształtowanie się krajobrazu na Ziemi

·   wymienia strefy krajobrazowe na Ziemi i wskazuje je na mapie

·   opisuje komponenty środowiska przyrodniczego w strefie krajobrazowej

·   wymienia wybrane parki narodowe w poszczególnych strefach krajobrazowych i wskazuje je na mapie

·   porównuje cechy środowiska przyrodniczego i formy gospodarowania w poszczególnych strefach krajobrazowych na Ziemi

·   podaje przykłady oddziaływania komponentów środowiska przyrodniczego na człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych

·   wykazuje na podstawie map tematycznych strefowe i astrefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi

·   wyjaśnia zależność między środowiskiem przyrodniczym a życiem człowieka

·   charakteryzuje wybrane środowisko strefowe lub astrefowe

79.

Interakcje między poszczególnymi sferami Ziemi

·   wymienia sfery Ziemi i wskazuje po jednym przykładzie oddziaływań pomiędzy wybranymi sferami

·   podaje przykłady sfer Ziemi kształtowanych przez procesy endogeniczne

·   wymienia przykłady oddziaływania i wpływu ruchów Ziemi na hydrosferę

·   wyjaśnia powstawanie wiatrołomów w wyniku czynników atmosferycznymi

·   omawia wpływ organizmów żywych na hydrosferę

·   omawia i podaje przykłady wpływu obszarów leśnych na klimat lokalny

·   opisuje na przykładach wpływ litosfery na procesy glebotwórcze

·   podaje przykłady wpływu rodzaju podłoża na rzeźbę terenu

·   omawia efekty działania siły odśrodkowej Ziemi i jej wpływ na litosferę

·   wyjaśnia wpływ ruchów endogenicznych na zmiany linii brzegowej mórz i jezior oraz zmiany biegu rzeki

·   omawia czynniki warunkujące strefowość klimatyczno-
-roślinno-glebową

·   omawia wpływ biosfery i pedosfery na rozwój procesów stokowych

·   wykazuje wpływ oddziaływania ciał niebieskich na poszczególne sfery Ziemi

·   ocenia skutki działania atmosfery na rzeźbę terenu

·   wyjaśnia zależność występowania lodowców od warunków klimatycznych i ukształtowania powierzchni

·   podaje przykłady wpływu wielkości opadów atmosferycznych na reżim rzek oraz tempo denudacji

·   ocenia na przykładach wpływ różnych typów klimatu na litosferę

·   wykazuje związek sieci hydrograficznej danego obszaru z budową geologiczną

·   analizuje związki między litosferą a czynnikami klimatotwórczymi

80./81.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Gleby. Biosfera

WARSZTATY TERENOWE

82./84.

Warsztaty terenowe – pomiar przepływu cieku wodnego

Uczeń poprawnie:

·   przygotowuje materiał niezbędny do pomiarów przepływu cieku wodnego

·   ustala miejsce startu i mety odcinka pomiarowego

·   powtarza pomiar czasu, np. pięciokrotnie

Uczeń poprawnie:

·   zapisuje dane pomiarowe w tabeli

·   oblicza średni czas pokonania odcinka pomiarowego przez pływak

Uczeń poprawnie:

·   dokonuje pomiarów szerokości potoku, a następnie głębokości cieku z wykorzystaniem taśmy mierniczej

Uczeń poprawnie:

·   rysuje przekrój mokry potoku w skali 1:10 na papierze milimetrowym

·   rysuje profil dna potoku

·   oblicza prędkość wody w nurcie w m/s, uwzględniając długość odcinka i czas przepływu pływaka

Uczeń poprawnie:

·   oblicza powierzchnię przekroju mokrego

·   oblicza przepływ cieku wodnego w m³/s, uwzględniając prędkość wody w nurcie i powierzchni przekroju mokrego

85./87.

Warsztaty terenowe – analiza profilu glebowego

·   opisuje miejsce odkrywki pod względem użytkowania terenu

·   opisuje miejsce odkrywki z wykorzystaniem GPS, podając współrzędne geograficzne, wysokość n.p.m, a także ekspozycję odsłonięcia

·   opisuje profil glebowy z uwzględnieniem liczby poziomów glebowych

·   nazywa poziomy glebowe (np. 0, A ,B), podaje barwę, określa miąższość poszczególnych warstw oraz głębokość występowania

·   wykonuje zadania z kart pracy 

·   wykonuje za pomocą kwasomierza glebowego pomiary pH gleby i ustala jej odczyn

·   określa rodzaj gleby na podstawie obserwacji i pomocy dydaktycznych

·   przeprowadza obserwację i analizę więcej niż jednego typu gleby

·   porównuje profile glebowe i ustala poprawność przygotowanych opisów

88./90.

Warsztaty terenowe – krajobraz najbliższej okolicy

·   wyznacza kierunki świata w terenie

·   posługuje się busolą lub kompasem

·   wyznacza azymut w terenie

·   dokonuje pomiaru wysokości Słońca nad horyzontem, wykorzystując gnomon

·   posługuje się tablicami matematyczno-fizycznymi

·   wykonuje dokumentację fotograficzną

·   posługuje się mapą topograficzną

·   opisuje elementy ukształtowania powierzchni, roślinność, obiekty hydrologiczne i antropogeniczne

·   przygotowuje na podstawie zebranych materiałów prezentacje multimedialną dotyczącą wpływu działalności człowieka na krajobraz najbliższej okolicy

Poziom wymagań

Nr lekcji

Temat lekcji

konieczny

podstawowy

rozszerzający

dopełniający

wykraczający

I.                     PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA

1.       

Lekcja organizacyjna

2.       

Klasyfikacja państw świata

Uczeń poprawnie:

·  wyjaśnia znaczenie terminów: morskie wody wewnętrzne, wody terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna

·  wymienia najczęstsze kryteria przyjmowane podczas formułowania definicji państwa

·  wymienia kryteria podziału ustrojów politycznych państw świata

·  wymienia państwa mające dwie stolice i wskazuje je na mapie

Uczeń poprawnie:

·  wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby państw na świecie

·  wskazuje na mapie świata przykłady krajów, których granice nawiązują do warunków przyrodniczych lub zostały wyznaczone w sposób sztuczny

Uczeń poprawnie:

·  analizuje zmiany liczby państw w Europie i na świecie

·  przedstawia podział terytorialny mórz i oceanów

·  analizuje podział wpływów na Antarktydzie

Uczeń poprawnie:

·  wyjaśnia, dlaczego Antarktyda zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi stanowi obszar międzynarodowy, objęty całkowitym zakazem eksploatacji surowców mineralnych

Uczeń poprawnie:

·  prognozuje zmiany liczby państw na podstawie wiedzy o problemach współczesnego świata

3.       

Zmiany na mapie politycznej świata

·  wymienia okresy w historii powszechnej, które wpłynęły na obecny układ państw na mapie politycznej świata

·  wymienia państwa powstałe w Europie po 1989 r.

·  wymienia czynniki wpływające na współczesny podział polityczny świata

· odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata

·  wskazuje przykłady państw będących niegdyś kolonią

·  podaje przykłady nowo utworzonych państw na świecie

·  analizuje kształtowanie się mapy politycznej świata do 1989 r.

·  analizuje następstwa przemian społeczno-ustrojowych po 1989 r.

·  ukazuje na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r.

·  opisuje wybrane ustroje polityczne na świecie

·  wyjaśnia na wybranych przykładach procesy, w których wyniku powstały nowe państwa pozaeuropejskie

·  wyjaśnia wpływ kształtowania się podziału politycznego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej

4.       

Mierniki poziomu rozwoju krajów

·  wymienia główne mierniki i wskaźniki rozwoju społeczno-
-gospodarczego

·  wymienia przykłady państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

·  definiuje wybrane ekonomiczne mierniki wzrostu gospodarczego

· porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego

·  charakteryzuje HDI

·  porównuje składowe HDI w wybranych państwach

·  opisuje przestrzenne zróżnicowanie wartości PKB i HDI na świecie

·  omawia podstawowe cechy gospodarcze, demograficzne i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

·  wyjaśnia wpływ rozwoju społeczno-gospodarczego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej (Interakcje)

·  uzasadnia potrzebę konstruowania syntetycznych mierników rozwoju społeczno-
-gospodarczego, np. HDI

5.       

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemiany polityczne i gospodarcze świata

II.                    LUDNOŚĆ I URBANIZACJA

6.       

Liczba ludności świata i jej zmiany

Uczeń poprawnie:

·  wymienia i wskazuje na mapie świata najludniejsze państwa

·  podaje różnice w zaludnieniu wg kontynentów

·  wymienia przykłady państw o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego

Uczeń poprawnie:

·  omawia etapy zaludniania Ziemi

·  podaje czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie

·  oblicza współczynnik przyrostu naturalnego

Uczeń poprawnie:

·  analizuje liczbę ludności świata i jej zmiany

·  oblicza tempo zmian liczby ludności na danym obszarze
za pomocą wskaźnika dynamiki

·  analizuje zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie

Uczeń poprawnie:

·  wyjaśnia przyczyny oraz skutki tempa wzrostu liczby ludności w skali globalnej i regionalnej

·  ukazuje na przykładach konsekwencje wysokiego współczynnika przyrostu naturalnego

·  wyjaśnia wpływ zmian ludnościowych na środowisko przyrodnicze i inne elementy przestrzeni społeczno-gospodarczej i kulturowej (Interakcje)

Uczeń poprawnie:

·  prognozuje zmiany liczby ludności świata i poszczególnych kontynentów

7.       

Teoria rozwoju demograficznego

·  wymienia teorie rozwoju społeczeństw

·  wymienia fazy przejścia demograficznego

·  wymienia przykłady państw znajdujących się w poszczególnych fazach przejścia demograficznego

·  wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja demograficzna, implozja demograficzna

·  charakteryzuje etapy rozwoju demograficznego ludności na postawie wykresu

·  wymienia fazy przejścia demograficznego, w których następuje eksplozja demograficzna

·  wymienia przyczyny eksplozji demograficznej oraz implozji demograficznej

· analizuje model przejścia demograficznego na wybranych przykładach  

· analizuje fazy przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach

· opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach wybranych państw świata

· opisuje przestrzenne zróżnicowanie eksplozji demograficznej i implozji demograficznej

·  analizuje przyczyny i skutki eksplozji demograficznej i implozji demograficznego

·  ukazuje przyczyny zmian demograficznych i epidemiologicznych w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo

8.       

Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw

·  podaje przykłady społeczeństwa młodego i starego

·  odczytuje z wykresów średnią długość trwania życia w wybranych krajach świata

·  wyjaśnia znaczenie terminów: współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji

·  wskazuje czynniki kształtujące strukturę wieku ludności

·  wymienia typy demograficzne społeczeństw

· charakteryzuje społeczeństwa młode, zastojowe i stare na przykładach wybranych państw świata

·  analizuje strukturę wieku i płci ludności na przykładach wybranych państw świata (na podstawie danych statystycznych)

· wyjaśnia konsekwencje starzenia się społeczeństwa

·  oblicza współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji

·  omawia problemy społeczno-
-gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeństw wybranych krajów Europy Zachodniej

· analizuje i ocenia zróżnicowanie ludności pod względem przeciętnej długości trwania życia, dzietności oraz umieralności niemowląt

·  prognozuje zmiany udziału głównych grup wiekowych ludności Unii Europejskiej na podstawie różnorodnych źródeł

9.       

Rozmieszczenie ludności na świecie

·  wymienia typy obszarów wg podziału ze względu na aktualny stopień zaludnienia

·  podaje główne cechy rozmieszczenia ludności na świecie

·  wymienia obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia na świecie

·  określa gęstość zaludnienia na poszczególnych kontynentach

·  omawia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności na świecie

·  wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na świecie na podstawie mapy tematycznej

·  przedstawia przyczyny dużej koncentracji ludności na wybranym obszarze

·  oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia dla wybranych państw

·  analizuje rozmieszczenie ludności na świecie na podstawie mapy tematycznej

·  wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie

· porównuje czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

·  analizuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności na świecie

·  ukazuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na świecie

·  analizuje wskaźniki gęstości zaludnienia w wybranych państwach

·  wyjaśnia, dlaczego w analizach demograficznych stosuje się wskaźnik gęstości zaludnienia i wskaźnik fizjologicznej gęstości zaludnienia

10.    

Przyczyny i konsekwencje migracji ludności

·  wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, imigracja, emigracja, reemigracja, saldo migracji, przyrost rzeczywisty

·  podaje przykłady państw o dodatnim i ujemnym saldzie migracji zagranicznych na podstawie mapy tematycznej

·  klasyfikuje migracje

·  wyjaśnia przyczyny migracji

·  podaje kierunki współczesnych migracji zagranicznych na świecie

·  oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego ludności

·  charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w różnych państwach

·  analizuje kierunki współczesnych migracji zewnętrznych i wewnętrznych

·  podaje pozytywne i negatywne skutki ruchów migracyjnych

·  wymienia rodzaje i przyczyny uchodźstwa oraz podaje przykłady tego rodzaju migracji

·  opisuje problem uchodźstwa na wybranych przykładach

11.    

Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe ludności

·  wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie

·  wyjaśnia znaczenie terminu rasizm

·  wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem narodowościowym

·  opisuje rozmieszczenie odmian ludzkich na świecie na podstawie mapy tematycznej

· klasyfikuje języki świata ze szczególnym uwzględnieniem grup językowych rodziny indoeuropejskiej

·  wymienia najbardziej rozpowszechnione języki świata na podstawie danych statystycznych

·  charakteryzuje strukturę etniczną i narodowościową ludności świata

·  wskazuje przyczyny upowszechniania się wybranych języków na świecie

·  przedstawia skutki zróżnicowania narodowościowego i etnicznego ludności na przykładach

·  wskazuje konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie

·  uzasadnia konieczność walki z rasizmem

·  omawia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe świata

12.    

Zróżnicowanie religijne i kulturowe ludności

·  wyjaśnia znaczenie terminu religia

·  wymienia nazwy religii uniwersalnych

·  wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem religijnym i kulturowym

·  charakteryzuje zróżnicowanie religijne i kulturowe świata

·  przedstawia strukturę wyznaniową na świecie na podstawie danych statystycznych

·  charakteryzuje kręgi kulturowe (cywilizacyjne) na świecie oraz wskazuje ich zasięg na mapie

·  przedstawia konsekwencje zróżnicowania religijnego i kulturowego ludności

·  omawia znaczenie czynników społeczno-kulturowych w rozwoju gospodarczym wybranych regionów świata

·  ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę państw

13.    

Struktura zawodowa ludności świata

·  wymienia kategorie ludności na rynku pracy

·  wymienia czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności

·  charakteryzuje czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności

·  opisuje współczynnik aktywności zawodowej wg płci w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych

·  omawia strukturę zatrudnienia w poszczególnych fazach rozwoju gospodarczego

·  analizuje strukturę zawodową ludności wybranych państw

·  oblicza współczynnik aktywności zawodowej

·  wyjaśnia zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych państwach i jej związek z poziomem rozwoju państwa

·  omawia przyczyny zmian zachodzących na rynku pracy w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

·  omawia zmiany w strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem gospodarczym, a także ich konsekwencje na świecie oraz w wybranych krajach

·  charakteryzuje współczesne formy zatrudnienia

14.    

Bezrobocie na świecie

·  wyjaśnia znaczenie terminów: stopa bezrobocia, bezrobocie ukryte

·  wymienia rodzaje bezrobocia

·  wskazuje przyczyny bezrobocia na świecie

·  oblicza współczynnik (stopę) bezrobocia

·  porównuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych

·  charakteryzuje rodzaje bezrobocia

·  analizuje pozytywne i negatywne skutki bezrobocia

·  opisuje problem pracy dzieci – przyczyny, konsekwencje i obszary występowania

·  omawia działania państw podejmowane w celu ograniczenia bezrobocia

·  przedstawia psychospołeczne skutki bezrobocia na podstawie materiałów źródłowych

15.    

Geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności

· omawia czynniki wpływające na stan zdrowia ludzi na świecie

· wyjaśnia przyczyny i skutki występowania chorób na świecie

·  wymienia typowe choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

·  charakteryzuje choroby cywilizacyjne, w tym otyłość

·  wymienia przyczyny zgonów w najbogatszych państwach i krajach słabo rozwiniętych

·  analizuje społeczne i gospodarcze skutki występowania chorób na świecie

·  analizuje geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności świata

·  omawia zróżnicowanie dostępu do usług medycznych w różnych krajach świata na podstawie mapy tematycznej

·  wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób

·  proponuje globalne i regionalne działania, które można podjąć w celu zwalczania chorób cywilizacyjnych i zakaźnych

16.    

Osadnictwo wiejskie i miejskie

·  wymienia rodzaje jednostek osadniczych

·  podaje charakterystyczne cechy wsi

·  wymienia funkcje miast

·  podaje przykłady miast o różnych funkcjach

·  charakteryzuje czynniki lokalizacji i rozwoju jednostek osadniczych

·  charakteryzuje nowe funkcje wsi

·  opisuje wybrane funkcje miast

·  rozpoznaje typy genetyczne kształtów wsi

·  opisuje wpływ czynników przyrodniczych i antropogenicznych na kształtowanie się sieci osadniczej

·  rozpoznaje typy miast i zespołów miejskich na świecie

·  wyjaśnia przyczyny przemian zachodzących współcześnie w osadnictwie wiejskim

·  określa strukturę funkcjonalno-
-przestrzenną różnych miast

· ocenia zmiany struktury funkcjonalno-przestrzennej miast  wraz z rozwojem państw

·  przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowe dla różnych regionów świata oraz ich zmiany wraz z rozwojem gospodarczym

17.    

Urbanizacja na świecie

·  wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji

·  wymienia płaszczyzny i fazy urbanizacji

·  wskazuje na mapie najludniejsze zespoły miejskie świata

·  charakteryzuje płaszczyzny urbanizacji

·  opisuje fazy urbanizacji

· opisuje typy zespołów miejskich i wskazuje je na mapie

·  wymienia przykłady megalopolis na świecie

· przedstawia procesy urbanizacyjne na świecie

·  analizuje przyczyny urbanizacji w wybranych regionach

·  porównuje zmiany liczby ludności w wybranych miastach świata na podstawie danych statystycznych

·  opisuje zmiany w krajobrazie wielkich miast w różnych regionach świata

· wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu urbanizacji w różnych częściach świata

·  analizuje skutki urbanizacji w wybranych regionach świata

·  porównuje układ przestrzenny głównych typów zespołów miejskich

·  opisuje zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i o różnej wielkości

·  porównuje problemy mieszkańców wielkich miast w państwach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo

18./19.

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność i urbanizacja

III.                  ROLNICTWO

20.    

Czynniki rozwoju rolnictwa

Uczeń poprawnie:

·  wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa

·  określa funkcje rolnictwa

Uczeń poprawnie:

·  charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe do produkcji rolnej na świecie na podstawie mapy tematycznej

·  ocenia poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych

Uczeń poprawnie:

·  wyjaśnia wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój rolnictwa na wybranych przykładach

·  analizuje mierniki wielkości gospodarstw rolnych w wybranych państwach

Uczeń poprawnie:

·  ocenia środowisko przyrodnicze ze względu na możliwości rozwoju rolnictwa na wybranych przykładach

·  ocenia poziom kultury rolnej oraz strukturę wielkościową i własnościową gospodarstw rolnych w wybranych krajach świata

Uczeń poprawnie:

·  przedstawia korzyści dla rolnictwa wynikające ze zwiększenia mechanizacji i chemizacji rolnictwa

21.    

Użytkowanie ziemi na świecie

·  wymienia formy użytkowania ziemi

·  wymienia państwa o największym udziale gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi

·  charakteryzuje elementy struktury użytkowania ziemi na podstawie wykresu

·  wskazuje przyczyny dużego zróżnicowania udziału gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi w wybranych państwach

·  przedstawia wpływ czynników społeczno-gospodarczych na strukturę użytkowania ziemi

·  przedstawia zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie na podstawie danych statystycznych

·  analizuje przyczyny i skutki zmian wielkości powierzchni gruntów ornych, użytków zielonych, nieużytków oraz lasów na przykładach państw leżących na różnych kontynentach

·  proponuje sposoby wykorzystania nieużytków do celów rolniczych

22.    

Rolnictwo uprzemysłowione i rolnictwo ekologiczne

·  wymienia cechy rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

·  wskazuje na mapie regiony, w których przeważa rolnictwo uprzemysłowione

·  wyjaśnia znaczenie GMO

·  wyjaśnia przyczyny rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

·  wskazuje rejony upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie na mapie świata

·  analizuje wybrane wskaźniki rolnictwa uprzemysłowionego

·  analizuje skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

·  wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie

23.    

Typy rolnictwa i główne regiony rolnicze na świecie

·  wymienia kryteria podziału rolnictwa

·  wskazuje na mapie obszary występowania rolnictwa intensywnego i rolnictwa ekstensywnego

·   wymienia typy rolnictwa i omawia ich rozmieszczenie na świecie

·  omawia różnice między rolnictwem intensywnym a ekstensywnym

·  charakteryzuje główne regiony rolnicze na świecie na podstawie mapy tematycznej

·  opisuje cechy rolnictwa pierwotnego, tradycyjnego i rynkowego

·  porównuje gospodarkę rolną w wybranych regionach rolniczych

·  wykazuje różnice w intensywności rolnictwa w wybranych krajach świata

·  przedstawia argumenty za i przeciw wybranym sposobom intensyfikacji produkcji rolnej

24.    

Produkcja roślinna na świecie

·  przedstawia podział roślin uprawnych ze względu na cechy biologiczne i produkcyjne

·  wymienia rośliny należące do poszczególnych grup

· wymienia czołowych producentów wybranych roślin uprawnych

·  przedstawia zastosowanie roślin uprawnych

· opisuje rozmieszczenie upraw głównych ziemiopłodów na podstawie map tematycznych

· analizuje rozmieszczenie i wielkość produkcji roślinnej w wybranych regionach świata

·  omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie wysokości plonów zbóż w wybranych krajach

·  oblicza wielkość plonów

·  wyjaśnia znaczenie uprawy zbóż, roślin przemysłowych oraz używek na świecie

·  wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-
-ekonomicznych rozwoju rolnictwa na wielkość, rozmieszczenie i specjalizację produkcji rolnej w różnych regionach świata

25.    

Produkcja zwierzęca na świecie

·  wymienia czynniki wpływające na produkcję zwierzęcą

·  wymienia produkty pochodzenia zwierzęcego

·  przedstawia państwa o największym pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich

·  wskazuje kierunki chowu zwierząt

·  przedstawia typy chowu zwierząt gospodarskich

·  charakteryzuje rozmieszczenie i wielkość pogłowia wybranych zwierząt gospodarskich na podstawie map tematycznych i danych statystycznych

·  wymienia czołowych importerów i eksporterów wołowiny i wieprzowiny na podstawie danych statystycznych

·  omawia zróżnicowanie hodowli na świece

·  wyjaśnia różnicę miedzy chowem intensywnym a chowem ekstensywnym

·  analizuje produkcję zwierzęcą w wybranych regionach świata

·  wyjaśnia zależność chowu wybranych zwierząt gospodarskich na świecie od czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych

·  wykazuje zależność pomiędzy pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów

26.    

Rybactwo

·  wyjaśnia znaczenie terminów: rybactwo, rybołówstwo, akwakultura, marikultura

·  przedstawia główne łowiska na świecie na podstawie mapy tematycznej

·  wymienia kraje o najniższym spożyciu ryb w przeliczeniu na 1 mieszkańca na podstawie danych statystycznych

·  wskazuje na mapie kraje o największych światowych połowach morskich

·  omawia gospodarcze wykorzystanie wybranych gatunków ryb

·  wskazuje przyczyny nadmiernego odławiania organizmów morskich

·  podaje różnice między akwakulturą a rybołówstwem

·  wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości połowów ryb w wybranych państwach świata

·  analizuje zagrożenia produktywności mórz i oceanów

·  analizuje przestrzenne zróżnicowanie wielkości spożycia ryb na świecie

·  podaje przykłady zagrożeń wywołanych nadmierną eksploatacją mórz i oceanów

·  wskazuje możliwości rozwoju wykorzystania zasobów oceanów i mórz

·  przedstawia sposoby zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów wód morskich i śródlądowych

27.    

Wyżywienie ludności świata

·  wyjaśnia znaczenie terminów: głód, niedożywienie, głód utajony

·  podaje normy żywieniowe na świecie wg FAO

·  wskazuje liczbę głodujących na świecie na podstawie danych statystycznych

·  wyjaśnia przyczyny oraz skutki głodu i niedożywienia ludności na świecie

·  analizuje rozmieszczenie obszarów niedoboru i nadwyżek żywności na podstawie mapy tematycznej

·  wskazuje największych eksporterów żywności na świecie na podstawie danych statystycznych

·  opisuje problemy wyżywienia ludności świata na podstawie różnych źródeł

·  wyjaśnia, dlaczego w niektórych krajach świata o sprzyjających warunkach rozwoju rolnictwa występuje problem niedożywienia ludności

·  porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

·  wyjaśnia wpływ działalności rolniczej na inne elementy przestrzeni społeczno-
-gospodarczej i kulturowej

·  proponuje działania, które można podjąć w celu zwiększenia produkcji rolnej na świecie, zmiany struktury produkcji oraz dystrybucji żywności

·  proponuje sposoby walki z głodem

28.    

Leśnictwo

·wymienia funkcje lasów

·wskazuje kraje o największej lesistości

·wymienia kraje o największym udziale w światowej produkcji drewna

·wyjaśnia znaczenie terminu deforestacja

·przedstawia rozmieszczenie największych kompleksów leśnych na Ziemi

·przedstawia zróżnicowanie lesistości na świecie na podstawie mapy tematycznej

·wymienia sposoby prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej w różnych regionach

·opisuje zasoby leśne świata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych

·wskazuje przyczyny oraz skutki wycinania i niszczenia lasów równikowych

·     wykazuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej w wybranych regionach świata

·uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

·podaje przykłady działań zapobiegających zmniejszaniu się powierzchni lasów na świecie

29./30.

Lekcja powtórzeniowa i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo

IV.                  PRZEMYSŁ

31.    

Zmieniająca się rola przemysłu we współczesnym świecie

Uczeń poprawnie:

·wymienia funkcje przemysłu

·wymienia etapy procesu industrializacji

·  wskazuje na mapie kraje nowo uprzemysłowione

·  przedstawia kryteria podziału przemysłu i funkcje przemysłu

Uczeń poprawnie:

·  omawia udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach na podstawie wykresu

·charakteryzuje kraje nowo uprzemysłowione

· opisuje rozwój przemysłu i zmiany w strukturze produkcji przemysłowej

Uczeń poprawnie:

·  charakteryzuje strukturę i rolę przemysłu w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

·omawia rolę przemysłu w gospodarce państw

·  przedstawia zróżnicowanie poziomu rozwoju przemysłu na świecie

Uczeń poprawnie:

·  uzasadnia różnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej państw o różnym poziomie rozwoju

·omawia wpływ przemysłu na wzrost gospodarczy i jakość życia ludności świata

Uczeń poprawnie:

·wyjaśnia przyczyny i skutki wzrastającej roli krajów nowo uprzemysłowionych w światowej gospodarce na podstawie dostępnych źródeł

32.    

Czynniki lokalizacji przemysłu

·wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu

·wymienia przykłady zakładów przemysłowych uzależnionych od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych